_1749430366.gif)
_1743784132.gif)
उर्लाबारी : कुनै बेला गाउँ बस्तीमा सर्प देख्यो कि मारिहाल्ने र सर्पको भन्दा लाठीको चिन्ता बढी गरिन्थ्यो । नेपाली समाजमा एउटा उखानै छ ‘सर्प पनि मर्ने, लाठी पनि नभाँचिने ।’ पछिल्लो समय जैविक विविधताको चेतना बढेपछि सर्पलाई पनि संरक्षण गर्नुपर्ने मान्यता स्थापित भएको छ ।
गाउँ टोलमा देखा पर्ने सर्पको उद्धार गरी संरक्षण गर्ने र सर्पबाट मानिसका ज्यान जाने अवस्थाबाट मुक्त गर्ने कार्यमा मोरङ उर्लाबारीका रमेश भण्डारी सर्प देखा पर्ने गर्मी महिनामा हिजोआज चर्चामा छन् ।
गएको साता साँझपख उर्लाबारीको एक घरको भान्सा कोठा अचानक देखिएको लामो सर्पले सबैलाई त्रसित बनायो । घरका सबै आत्तिएर नजिकको छिमेकी रमेश भण्डारीलाई फोन गरे । रमेश आए, सबैलाई शान्त रहन आश्वस्त गर्दै सर्पको प्रजाति चिनेर सावधानीपूर्वक सुरक्षित रूपमा उद्धार गरे ।
उर्लाबारीमा सर्प देखियो कि भण्डारीलाई खबर गर्ने र सर्पको उद्धार गरी मानिसलाई जोखिमबाट बचाउने कार्य सामान्य भएको छ । ‘सर्प पनि नमर्ने मानिसको जीवन पनि जोगिने’ उदाहरणीय कार्य पछिल्लो ८ वर्षदेखि भण्डारी र उनको टिमले गर्दै आएको छ । सयौँ सर्पको उद्धार भएको छ ।
२९ वर्षीय उर्लाबारी-४ का सर्प उद्धारमा समर्पित रमेश अहिले सम्म १,५०० भन्दा बढी सर्पहरूको सफल उद्धार गरिसकेको बताउँछन् । उनी भन्छन् ‘खेत, घर, खोर, विद्यालय, जङ्गल, पोखरी, सडक, नाली जहाँ जहाँ सर्प देखिए पनि पुग्ने गरेको छु ।’ जीवनको जोखिम मोलेर भए पनि सर्प र मानव समुदायबिचको सहअस्तित्वलाई जीवन्त बनाउनले आफ्नो ध्येय भएको उनी बताउँछन् ।
उनका अनुसार २० वर्षको उमेरमा सर्पप्रति चासो राख्न थालेपछि वन प्राविधिक प्रेम विष्टसँग सर्प समात्ने सीप सिके । सुरुमा उनी विष रहित सर्प मात्र उद्धार गर्थे । तर अनुभव र आत्मविश्वास बढ्दै गएपछि विषालु सर्पहरू ‘कोब्रा’, ‘क्रेट’, ‘रसेल्स भाइपर’ जस्ता प्रजाति समेत उद्धार गर्न थाले ।
उनी भन्छन् ‘सर्प आफैँले आक्रमण गर्दैन, डरका कारण मानिसहरूले हिर्काउँदा सर्प आक्रामक हुन्छ र मानिलाई क्षति पुर्याउँछ ।’ प्राकृतिक रूपमा सर्पहरूले मुसा, छेपारो, कीरा बिजन खाएर वातावरणको सन्तुलनमा सहयोग पुर्याउने उनले बताए । तर जब मानवीय गतिविधिले जङ्गल, खोल्सा, र वन क्षेत्रहरू मासिएकाले सर्पहरू बस्ती पस्न थालेको उनको भनाई छ ।
रमेश सर्पलाई मित्र मान्छन् । सर्पप्रति मानिसहरूमा रहेको डर र भ्रम हटाउने उद्देश्यले उनले विद्यालय, सामुदायिक संस्था, कृषक समूहमा सचेतनामूलक कार्यक्रम गर्दै आएका छन् । रमेशले व्यक्तिगत खर्चमा पोस्टर, पम्प्लेट र सामाजिक सञ्जाल मार्फत सर्पबारे जानकारीमूलक सामग्री पनि वितरण गर्दै आएका छन् ।
उनका अनुसार कहिले बिहानीपख त कहिले आधी रातमा पनि सर्प समात्नका लागि फोन आउँछ । बर्खायाममा त झन् दिनको ५/६ पटक सम्म उद्धारका लागि बोलाउने गरिन्छ । सर्पले ओछ्यानमा सुतिरहेका मानिसहरूका छेउमा पुगेको, खोरमा पालेका गाईबस्तुका बिच पुगेको, बालबालिकाले खेल्ने ठाउँमा सर्प देखिएको उनले बताए ।
रमेशले भने ‘तर सर्प समात्ने काममा खतरा पनि उत्तिकै छ ।’ कहिले काँही उद्धार गर्दा कोब्रा उफ्रेर अनुहारसम्म आउँछ, कहिले क्रेट सर्प चुपचाप झोलाभित्र पसेको हुन्छ । एक पटक त सुतिरहेको सर्पलाई समात्न जाँदा उसले एक्कासि डस्न खोजेको उनले बताए । भने ‘त्यो क्षण मैले आफूलाई बचाउन सकेँ, त्यस्तो जोखिम प्रत्येक पटक हुन्छ ।’
सुरु सुरुमा उनको परिवार सर्प समाउने उनको काम देखी चिन्तित हुन्थे । यस्तो खतरनाक काम गर्नु भन्दा अरू काम गरेर बरु पैसा कमाऊ भन्ने दबाब बारम्बार आउँथ्यो । तर उनले उद्देश्य बुझाउँदै गएपछि अहिले परिवार, आफन्त छरछिमेकले पनि उनलाई ‘सर्प डाक्टर’ भन्छन् । उनले भने ‘पैसा कमाउन नसके पनि जनमानसको विश्वास र सम्मान कमाएको छु यसैमा सन्तुष्ट छु ।
रमेशको यस कार्यलाई अहिले सम्म कुनै संस्था वा सरकारी निकायबाट कुनै किसिमको सहयोग, सहकार्य र स्याबासी प्राप्त भएको छैन । उनी भन्छन् ‘म स्वयंसेवक हुँ, सर्प र मानिस बिचको सन्तुलन बचाउने यो मेरो धर्म हो ।’
उनले भविष्यमा सर्प उद्धारलाई अझ व्यवस्थित बनाउने लक्ष्य लिएका छन् । कुनै दिन सर्प उद्धार, रेस्क्यु तथा शिक्षा केन्द्र स्थापना गर्ने सपना पनि राखेका छन् । उनले भने ‘हाम्रो एउटा सानो टिम छ, तर सर्प संरक्षणको ठुला योजनाको लागि सरकारी वा निजी क्षेत्रको साथ भने आवश्यक महसुस गरेका छौँ ।’
